6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (“YUKK”), Türkiye’de bulunan yabancıların hak ve yükümlülüklerini düzenleyen temel yasal çerçeveyi oluşturmaktadır. Bu Kanun kapsamında yabancılar hakkında alınabilecek önemli idari tedbirlerden biri de “idari gözetim” kararıdır. İdari gözetim, yabancının özgürlüğünü sınırlayan ve belirli bir süreyle sınırlı olarak geri gönderme merkezlerinde tutulmasını öngören bir tedbirdir. Bu yönüyle, idari gözetim kararı, hem kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkına doğrudan müdahale teşkil etmekte hem de idarenin takdir yetkisini kullandığı ciddi bir idari işlem niteliği taşımaktadır.
Bu makalede 6458 sayılı Kanun çerçevesinde idari gözetim kararının hukuki niteliği, uygulanma koşulları, süresi, denetimi ve bu karara karşı başvuru yolları detaylı şekilde incelenecektir.
1. İdari Gözetim Nedir?
İdari gözetim, sınır dışı edilmesine karar verilen veya hakkında sınır dışı etme süreci başlatılan yabancıların, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kaçma riski gibi gerekçelerle, Geri Gönderme Merkezlerinde tutulmasıdır. Bu uygulama, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57. maddesinde düzenlenmiştir. İdari gözetim kararı, valiliklerce alınmakta ve bu kararın alınmasında bireysel değerlendirme esas alınmaktadır.
İdari gözetim, ceza hukuku anlamında bir tutuklama olmayıp, idari bir tedbirdir. Ancak kişi özgürlüğüne doğrudan müdahale teşkil ettiğinden, Anayasa’nın 19. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 5. maddesi kapsamında sıkı denetime tabidir. Bu nedenle, idari gözetim kararının gerekçeli olması, belirli sürelerle gözden geçirilmesi ve etkili başvuru yollarının açık olması gerekmektedir.
2. Hukuki Niteliği
2.1. İdari Gözetim Kararının Kanuni Dayanağı
Aleyhlerinde idari gözetim tedbiri uygulanması gereken yabancılar, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57. Maddesinin 2. Fıkrasında;
- ‘’Hakkında sınır dışı etme kararı alınanlardan; kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında valilik tarafından idari gözetim kararı alınır ya da 57/A maddesi uyarınca idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilir. Hakkında idari gözetim kararı alınan yabancılar, yakalamayı yapan kolluk birimince geri gönderme merkezlerine kırk sekiz saat içinde götürülür.’’ şeklinde belirtilmiştir.
2.2. İdari Gözetim Kararı Verilmesi Şartları
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57. maddesi uyarınca, sınır dışı etme kararı alınan yabancılar hakkında, aşağıdaki hallerde idari gözetim kararı verilebilir:
- Kaçma ve kaybolma riski bulunması,
- Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal etmiş olması,
- Sahte veya geçersiz belge kullanmış olması,
- Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturması.
Bu hallerin varlığı halinde, valilik tarafından idari gözetim kararı alınabilir. Ancak bu karar, her somut olayda bireysel değerlendirme yapılarak verilmelidir. Keyfi ve soyut gerekçelere dayalı idari gözetim kararları, hem Anayasa’ya hem de uluslararası insan hakları hukukuna aykırılık teşkil eder.
2.3. İdari Gözetim Süresi ve Gözden Geçirme Yükümlülüğü
6458 sayılı Kanun’un Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57. maddesi, idari gözetim süresini ve bu sürenin gözden geçirilmesini de düzenlemektedir. Buna göre:
- İdari gözetim süresi 6 ayı geçemez.
- Ancak, yabancının iş birliği yapmaması veya doğru bilgi ve belge vermemesi durumunda bu süre altı ay daha uzatılabilir.
- İdari gözetim kararı, her ay düzenli olarak valilik tarafından gözden geçirilir.
- Gözden geçirme sonucunda idari gözetimin devamına gerek kalmadığı tespit edilirse, karar derhal kaldırılır.
Bu düzenleme, idari gözetimin süresiz ve keyfi bir uygulamaya dönüşmesini engellemeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, idari gözetim altındaki yabancının, her zaman serbest bırakılma talebinde bulunma hakkı da bulunmaktadır.
2.4. İdari Gözetim Yerleri ve Uygulama
İdari gözetim, yalnızca geri gönderme merkezlerinde uygulanabilir. Bu merkezler, yabancıların temel haklarına saygılı bir şekilde tutulmalarını sağlamakla yükümlüdür. 6458 sayılı Kanun’un 58. maddesi, geri gönderme merkezlerinin kuruluşunu ve işleyişini düzenlemektedir. Bu merkezlerde kalan yabancılar; avukatlarıyla görüşme, sağlık hizmetlerinden yararlanma, yakınlarıyla iletişim kurma gibi temel haklara sahiptir.
3. İdari Gözetime Alternatif Tedbirler
6458 sayılı Kanun’un Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57/A Maddesinde, idari gözetim yerine uygulanabilecek alternatif tedbirler düzenlenmiştir. Buna göre;
- Belirli adreste ikamet etme,
- Bildirimde bulunma,
- Aile temelli geri dönüş,
- Gönüllü geri dönüş,
- Teminat yatırma,
- Elektronik izleme gibi seçenekler yer almaktadır.
Bu alternatifler, idari gözetimin son çare olarak uygulanması gerektiği ilkesine uygun olarak düzenlenmiştir. İdare, her somut olayda idari gözetim yerine bu tedbirlerin uygulanabilirliğini değerlendirmelidir.
4. İdari Gözetim Kararına İtiraz
İdari gözetim kararına karşı başvuru yolları, 6458 sayılı Kanun’un Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57. Maddesinin 6. Fıkrasında;
‘’İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim kararına karşı sulh ceza hâkimine başvurabilir. Başvuru idari gözetimi durdurmaz. Dilekçenin idareye verilmesi hâlinde, dilekçe yetkili sulh ceza hâkimine derhâl ulaştırılır. Sulh ceza hâkimi incelemeyi beş gün içinde sonuçlandırır. Sulh ceza hâkiminin kararı kesindir. İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı veya değiştiği iddiasıyla yeniden sulh ceza hâkimine başvurabilir.’’ şeklinde düzenlenmiştir.
- İdari gözetim kararına karşı itirazda kararı veren valiliğin bulunduğu yerdeki Sulh Ceza Hakimliğidir.
- Yetkili Sulh Ceza Hakimliği, idari gözetim altında tutulan kişiye ilişkin yapılan başvuruyu 5 günlük süre içerisinde neticelendirmek zorundadır.
- Sulh Ceza Hakimliği tarafından verilen karar kesindir.
- İdari Gözetim süresince yabancı adına her zaman yeniden başvuru yapılabilmektedir.
Bu düzenleme, idari gözetim kararının yargı denetimine açık olmasını ve yabancının etkili bir başvuru hakkına sahip olmasını temin etmektedir. Sulh ceza hâkimliği; idari gözetim kararının gerekçesini, dayandığı somut olguları ve orantılılık ilkesine uygunluğunu denetlemelidir.
5. Sonuç
- İdari gözetim kararı, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu çerçevesinde tesis edilen ve yabancının özgürlüğünü sınırlayan önemli bir idari tedbirdir. Bu nedenle kararın hukuki dayanağı, uygulanma koşulları ve süresi sıkı şekilde denetlenmelidir.
- İdari gözetim yalnızca geri gönderme merkezlerinde uygulanabilir; süresi kural olarak 6 ayı geçemez, ancak yabancının iş birliği yapmaması hâlinde bu süre 6 ay daha uzatılabilir.
- İdarenin aldığı kararlar, keyfi ve süresiz olamaz. Bu nedenle, gözetim kararı her ay valilik tarafından gözden geçirilmeli, şartlar ortadan kalktığında karar derhal kaldırılmalıdır.
- Kanun’un 57/A maddesi, idari gözetim yerine uygulanabilecek alternatif tedbirler (belirli adreste ikamet, elektronik izleme, teminat yatırma vb.) öngörerek, gözetimin son çare olmasını sağlamaktadır.
- İdari gözetim kararına karşı yabancı veya temsilcisi, kararı veren valiliğin bulunduğu yerdeki sulh ceza hâkimliğine başvurabilir. Hâkimlik, başvuruyu 5 gün içinde sonuçlandırmak zorundadır ve verilen karar kesindir.
- Bu süreç, yabancıların etkili başvuru hakkını ve yargı denetimi güvencesini teminat altına alır. Mahkeme, kararın gerekçelerini, somut dayanaklarını ve orantılılık ilkesine uygunluğunu inceleyerek kişi özgürlüğünü korur.
- Sonuç olarak, idari gözetim kararı; hem kamu düzenini ve güvenliğini sağlamak hem de yabancıların temel haklarını korumak amacıyla titizlikle uygulanması gereken bir idari işlemdir.
Avukat Muhammet ÇOBAN